RYS HISTORYCZNY
# 1. Historia
Kościół zlokalizowany przy skrzyżowaniu ulic Długiej, S. Stanisławskiego i Kurkowej, otoczony jest zabytkowym murem. Kościół Świętego Ducha jest najstarszym murowanym kościołem w Łowiczu.
Kościół Świętego Ducha został zbudowany w 1404 r. z fundacji arcybp. gnieźnieńskiego Mikołaja Kurowskiego herbu Szreniawa, prawdopodobnie jako podmiejski kościół szpitalny (pierwszym proboszczem był Mikołaj z Rybna). Parafię dla Nowego Miasta, jeszcze przed jego lokacją w 1405 r. erygował tenże arcybiskup w 1404 r.
Już w XV w. przy kościele istniała szkółka parafialna wzmiankowana, m.in. w 1638 r. W 1620 r. została ufundowana przez arcybp. Wawrzyńca Gembickiego wieża kościoła, wczesnobarokowa, nadbudowana i restaurowana w 1904 r. wg projektu Konstantego Wojciechowskiego.
Kościół uległ wielokrotnie znacznemu zniszczeniu, m.in. w czasie pożaru w 1753 r. Po tej dacie kilkanaście lat trwała jego odbudowa, w jej wyniku np. w 1778 r. z fundacji ks. Ignacego Chrześlińskiego dobudowano zachodnią fasadę.
Do nawy i prezbiterium dobudowano cztery kaplice:
- w 1559 r. świętych Kryspina i Kryspiniana - cechu szewców
- dwie prawdopodobnie w XVIII w. św. Trójcy - cechu rymarzy i św. Walentego - od 1910 r. nazywana kaplicą Matki Boskiej Częstochowskiej
- w 1819 r. Matki Boskiej Różańcowej, przy której było Bractwo Św. Różańca.
W 1833 r. kaplice były przebudowane i modernizowane.
# 2. Zwiedzanie
Zwiedzanie rozpoczynamy od spaceru wokół świątyni. Jest to kościół gotycki, orientowany, jednonawowy z nieco węższym prostokątnym prezbiterium zamkniętym trójboczną apsydą. Od zewnątrz prezbiterium, nawa i przybudówka płd. oszkarpowane. Prezbiterium i płd. ściana nawy z bielonymi fryzami pod gzymsem, glifami półkoliście zamkniętych okien. Fasada zach. późnobarokowa, trójosiowa, opilastrowana i zwieńczona frontonem ze spływami po bokach; dachy dwuspadowe.
Wieża w wyższych partiach barokowa, a w niej drewniana konstrukcja pod dzwony; na piętrze okienko w obramieniu uszakowym; od płn. w wieży portal prostokątny ujęty w zdwojone pilastry, w jego zwieńczeniu kartusz z herbem, insygniami i monogramem fundatora oraz datą 1604 (???).
Przy prezbiterium od płn. przybudówka mieszcząca zakrystię i skarbiec na piętrze, a dalej przy nawie dostawiono dwie kaplice - św. Walentego i św. Trójcy przedzielone wieżą, w której przyziemiu jest kruchta. Od płd. dostawiono także 2 kaplice, jedną przy prezbiterium Matki Boskiej Różańcowej (zamknięta trójboczną apsydą) i druga prostokątna - św. Kryspina i Kryspiniana przy nawie.
Zwracamy uwagę na renesansowy nagrobek z piaskowca, wmurowany w zewnętrzną ścianę kaplicy Matki Boskiej Różańcowej; przeniesiony w to miejsce przez Bractwo św. Różańca z kościoła dominikanów, gdzie został prawdopodobnie umieszczony po usunięciu go z kolegiaty. Pomnik przedstawiający leżącą postać kobiety, długo stanowił zagadkę - ostatnio na jego temat wysunięto dwie hipotezy: Z. Skiełczyński uważa, że jest to nagrobek Barbary z Sarnowskich Kraśnickiej (zm. 1583 r.), pochowanej pierwotnie w kolegiacie u stóp wuja arcybp. Jana Przerębskiego; J. Wieteska zaś sądzi, że jest to fragment pomnika księżnej Katarzyny Zbarskiej (zm. 1562 r.), który pierwotnie znajdował się obok ołtarza w kościele klasztornym bernardynów.
Przez portal główny lub przez kruchtę w wieży kościoła, wchodzimy do jednonawowego wnętrza: otwór tęczowy ostrołukowy; kaplice otwarte do wnętrza kościoła arkadami; chór muzyczny wsparty na trzech arkadach podsklepionych kolebką krzyżową z lunetami; zakrystia i kruchty sklepione kolebką, a kaplica św. Trójcy kolebką krzyżową, pozostałe wnętrza płasko.
Sklepienia i ściany nawy i prezbiterium zdobią malowidła eklektyczne z przełomu XIX i XX w., wykonane techniką mieszaną (płótno naklejane na tynk), ich tematyką są sceny: Wniebowstąpienie, Bóg Ojciec i Duch Św., Chrystus nauczający z łodzi, Matka Boska oraz wizerunki świętych - Andrzeja, Piotra i Pawła, Bartłomieja, Józefa, Wojciecha, Kazimierza, Jadwigi i in.
Wyposażenie kościoła, w przeważającej większości, pochodzi z przełomu XIX i XX w., taką również metrykę mają prawie wszystkie ołtarze, eklektyczne, typu architektonicznego, wykonane z drewna, polichromowane i złocone.
Zacznijmy od prezbiterium i ołtarza głównego, typu kulisowego, w jego polu centralnym umieszczono barokowy obraz Matki Boskiej Pocieszenia. Po obu bokach ołtarza między kolumnami, rzeźby barokowe (św. Augustyn i biskup) z 2 poł. XVIII w.
W prezbiterium ustawiono fotel drewniany, rzeźbiony, barokowy z XVII w. Przy tęczy od płn. ambona eklektyczna z końca XIX w. zwieńczona rzeźbą Chrystusa Zmartwychwstałego.
Przechodzimy do kaplicy Matki Boskiej Różańcowej, otwartej arkadą do prezbiterium. W półkolistą apsydę kaplicy wkomponowano wczesnoklasycystyczny ołtarz przeniesiony z kościoła dominikanów po 1818 r. W jego polu centralnym umieszczono gotycką rzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W zwieńczeniu ołtarza obraz Adoracja Chrystusa. Ścianę zachodnią kaplicy zdobi barokowy obraz św. Franciszka. W kaplicy tej umieszczono chrzcielnicę drewnianą, polichromowaną z przełomu XIX i XX w. Przy ołtarzu 2 kandelabry eklektyczne z końca XIX w. z postaciami stojących aniołów.
W nawie, przy tęczy, umieszczono 2 ołtarze - od płn. z krucyfiksem drewnianym z XVIII w. w polu centralnym i obrazem św. Rocha na zasuwie; od płd. w retabulum umieszczono 2 obrazy: św. Józefa z Dzieciątkiem, w sukienkach srebrnych, rokokowych i na zasuwie Michała Archanioła i Anioła Stróża z 1 poł. XIX w. Na belce tęczowej umieszczono krucyfiks barokowy, polichromowany z 2 poł. XVIII w.
Przechodzimy do otwartej arkadą, do nawy od płd., kaplicy świętych Kryspina i Kryspiniana. Kaplicy wzniesionej staraniem cechu szewców w 1559 r. W ołtarzu stiukowym (marmoryzowanym) pole centralne wypełnia obraz wymienionych świętych z końca XIX w. Drugi obraz tych świętych umieszczono między oknami kaplicy.
Wracamy do nawy, przy ścianie płd. ustawiono dwa ołtarze - pierwszy ma w retabulum dwa obrazy św. Antoniego z Dzieciątkiem oraz św. Barbarę na zasuwie; drugi z obrazami: św. Mikołaja (malarz Mirecki) i na zasuwie św. Izydora pędzla Strongarta. Na chórze muzycznym prospekt organowy, częściowo rzeźbiony z końca XIX w., zwieńczony rzeźbą przedstawiającą Dawida.
Od płn. do nawy otwierają się arkadami dwie kaplice. Z tyłu, za wieżą, mieści się kaplica św. Trójcy, w której ołtarzu w retabulum umieszczono obraz św. Trójcy. Druga z kaplic, za kruchtą, p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej wyposażona jest w ołtarz z obrazem patronki z XIX w. oraz na zasuwie św. Anny.
Kościół opuszczamy przez kruchtę, między ww. kaplicami, zwracamy uwagę na umieszczone tam: drewniany krucyfiks rokokowy oraz barokową kropielnicę marmurową z XVIII w.
Oprócz wymienionych obiektów sztuki sakralnej, kościół wyposażony jest w cały szereg zabytków ruchomych: relikwiarze, obrazy, świeczniki, monstrancje, kielichy, krzyże ołtarzowe, szaty liturgiczne, lampy wieczne i inne, wszystkie pochodzące z XVIII, XIX i XX w., rzadziej z XVII w., w kościele zamontowano też kilka tablic nagrobkowych z XIX i XX w.
Przy ulicy Długiej znajdują się budynki plebani parafii św. Ducha.
Tekst został zaczerpnięty z: "Łowicz i okolice", W. Stachlewski